Zen en kwantumfysica. - Verrassende correlaties tussen wetenschap en oosterse filosofie. #889673

De ontmoeting tussen zenfilosofie en kwantumfysica is niet zomaar een merkwaardig samengaan van Oost en West, spiritualiteit en wetenschap. In plaats daarvan is het een gelegenheid voor een diepgaande dialoog tussen twee wereldbeelden die, hoewel geboren in radicaal verschillende contexten, elk op hun eigen manier dezelfde fundamentele vragen over realiteit, perceptie en bewustzijn zijn gaan stellen.
De zenmonnik wandelt in de tuinen van Kyoto. De natuurkundige dwaalt rusteloos rond in de laboratoria van Genève. Beiden zoeken antwoorden, beiden omarmen mysterie. Meester Eihei Dōgen schrijft in de 13e eeuw in zijn 'Shōbōgenzō' dat 'de Weg fundamenteel volmaakt is en het geheel doordringt. Maar wie herkent het?" Een paar eeuwen later stelt Niels Bohr, een van de grondleggers van de kwantumfysica: "Wie niet verrast is door de kwantumtheorie, heeft het niet echt begrepen." In deze twee zinnen komt een identieke urgentie naar voren: de werkelijkheid is nooit wat ze op het eerste gezicht lijkt. Schijn bedriegt, waarheid gaat schuil onder de sluier van gewoonte.
De zenfilosofie cultiveert de kunst van de paradox. Haar kōan breken de gewone logica af en openen een glimp van de stilte. Kwantumfysica spreekt de taal van experimenten die het gezond verstand tegenspreken. In 1927, in Solvay, daagt Einstein Bohr uit: "God dobbelt niet met het universum." Maar de werkelijkheid reageert met de onvoorspelbaarheid van deeltjes, met het mysterie van de waarnemer die de waargenomen wereld verandert. Laboratoria worden tempels, meditatie lijkt op een reis naar het onzichtbare.
Er is een dunne draad die door de eeuwen en culturen heen het zenklooster en het wetenschappelijk laboratorium verbindt. Beide vieren onzekerheid. Beide stellen dogma's in vraag. Zen nodigt uit om woorden te laten vallen en te leven vanuit directe ervaring. De kwantumfysica ontmaskert de starheid van categorieën en laat zien dat het atoom, de tijd en zelfs de ruimte niet absoluut zijn, maar veranderlijk en relationeel lijken.
Heisenberg, vader van het onzekerheidsprincipe, vond troost in oosterse lectuur. Schrödinger las de Indiase Upanishads en mediteerde over het concept van eenheid. De natuurkundige Fritjof Capra, die in de jaren 1970 tussen India en Amerika reisde, schreef 'The Tao of Physics' en vertelt over een kosmische dans die deeltjes en mediteerders, wetenschappers en monniken omarmt.
Vandaag de dag is de dialoog niet beperkt tot boeken. De Zen tempels van het Westen ontvangen wetenschappers in retraite. Grensverleggende laboratoria nodigen filosofen en mediteerders uit. In Genève, bij CERN, lopen vragen over de oorsprong van het universum over in dilemma's die doen denken aan zenmeditatie: wie observeert, wie wordt geobserveerd?
Dit is het verhaal van een stille maar krachtige dialoog. Het is het verhaal van mannen en vrouwen die het lef hadden om het onzichtbare te denken, het absolute in twijfel te trekken en onzekerheid te verwelkomen. Zenfilosofie en kwantumfysica zijn, elk op hun eigen manier, twee sleutels om dezelfde deur te openen. Achter die drempel is leegte geen afwezigheid, maar oneindig potentieel. De werkelijkheid is niet één, maar meervoudig. De verbazing op wordt methode en eenvoud openbaart zich als de moeilijkste verworvenheid.